Poprawa jakości gleby to kluczowy element udanego ogrodnictwa i rolnictwa. Jednym z najbardziej efektywnych i ekologicznych sposobów na osiągnięcie tego celu jest stosowanie zielonych nawozów, znanych również jako poplony. Są to rośliny uprawiane specjalnie po to, by po przekopaniu ich z ziemią wzbogacić ją w materię organiczną, składniki odżywcze oraz poprawić jej strukturę. Wybór odpowiedniego gatunku poplonu zależy od rodzaju gleby, jej potrzeb oraz terminu siewu.
Czym są zielone nawozy i dlaczego są tak ważne?
Zielone nawozy to rośliny uprawiane między głównymi uprawami lub po ich zebraniu, które następnie są niszczone (najczęściej przez przekopanie) i pozostawiane w glebie do rozkładu. Proces ten dostarcza glebie cennej materii organicznej, która jest podstawą żyzności każdej gleby. Materia organiczna poprawia zdolność gleby do zatrzymywania wody i składników odżywczych, a także stymuluje rozwój pożytecznych mikroorganizmów glebowych.
Poplony pełnią wiele istotnych funkcji:
- Wzbogacanie gleby w azot: Rośliny strączkowe, takie jak łubin czy wyka, posiadają zdolność wiązania azotu atmosferycznego dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi. Po ich przekopaniu, azot staje się dostępny dla kolejnych roślin.
- Poprawa struktury gleby: Rośliny o głębokim systemie korzeniowym, np. gorczyca czy facelia, spulchniają glebę, ułatwiając dostęp powietrza i wody do głębszych warstw. Ich korzenie tworzą kanały, które zapobiegają zagęszczaniu się gleby.
- Ograniczanie erozji: Okrywa roślinna chroni glebę przed wypłukiwaniem przez deszcz i wywiewaniem przez wiatr, szczególnie w okresach, gdy pole jest nieobsadzone.
- Tłumienie chwastów: Gęsto rosnące poplony konkurują z chwastami o światło, wodę i składniki odżywcze, ograniczając ich wzrost i rozwój.
- Zapobieganie wypłukiwaniu składników odżywczych: Poplony, zwłaszcza te o silnym systemie korzeniowym, mogą „zamknąć” składniki odżywcze w swojej biomasie, zapobiegając ich wymywaniu w głębsze warstwy gleby.
Jakie gatunki poplonów wybrać w zależności od potrzeb gleby?
Wybór odpowiedniego gatunku zielonego nawozu jest kluczowy dla maksymalizacji korzyści. Różne rośliny mają odmienne właściwości i najlepiej sprawdzają się w różnych warunkach glebowych.
Rośliny strączkowe – naturalne źródło azotu
Rośliny z rodziny bobowatych (strączkowe) są niezastąpione, jeśli chodzi o wzbogacanie gleby w azot. Ich zdolność do wiązania azotu atmosferycznego sprawia, że są one idealne na gleby ubogie w ten pierwiastek.
- Łubin żółty i wąskolistny: Doskonałe na gleby lekkie, piaszczyste i kwaśne. Łubin ma silny system korzeniowy, który spulchnia glebę i pomaga w jej rekultywacji.
- Wyka siewna: Dobrze rośnie na różnych typach gleb, preferuje jednak gleby żyzne i wilgotne. Jest bardzo wydajna pod względem biomasy, dostarczając dużo materii organicznej.
- Bobik: Odporny na niskie temperatury, może być wysiewany jesienią. Dobrze radzi sobie na glebach cięższych.
- Groch polny: Podobnie jak bobik, jest mrozoodporny i może być wysiewany jesienią. Poprawia strukturę gleby i dostarcza azotu.
Rośliny krzyżowe – do walki z chwastami i poprawy struktury
Rośliny z rodziny krzyżowych (kapustowatych) charakteryzują się szybkim wzrostem i dużą masą zieloną. Świetnie nadają się do poprawy struktury gleby i ograniczania rozwoju chwastów.
- Gorczyca biała: Jest to jeden z najpopularniejszych poplonów. Ma szybki wzrost, produkuje dużą masę zieloną i szybko rozkłada się w glebie. Jej korzenie spulchniają glebę, a olejki eteryczne wydzielane przez roślinę mają działanie fitosanitarne, ograniczając występowanie niektórych chorób i szkodników.
- Facelia błękitna: Jest to roślina o wyjątkowo szybkim wzroście, która kwitnie długo i obficie, przyciągając pożyteczne owady zapylające. Jej system korzeniowy jest delikatny, ale dobrze spulchnia wierzchnią warstwę gleby. Jest również odporna na suszę.
- Rzodkiew oleista: Podobnie jak gorczyca, ma działanie fitosanitarne, pomagając w zwalczaniu nicieni glebowych. Szybko przyrasta, tworząc gęstą okrywę.
Rośliny jednoliścienne – dla lepszego spulchnienia i odporności na zimno
Rośliny z tej grupy są często wykorzystywane jako poplony ozime, czyli wysiewane jesienią, aby przetrwać zimę i zapewnić okrywę glebie przez ten okres.
- Żyto ozime: Jest bardzo odporne na mróz i może być wysiewane późno jesienią. Ma silny system korzeniowy, który głęboko spulchnia glebę i zapobiega jej erozji zimą. Dostarcza dużej ilości materii organicznej.
- Owies: Dobrze rośnie na glebach lżejszych i lekko kwaśnych. Szybko przyrasta, tworząc gęstą masę zieloną, która chroni glebę przed zimowymi warunkami.
Kiedy i jak wysiewać zielone nawozy?
Optymalny termin siewu zielonych nawozów zależy od wybranej rośliny i celu uprawy.
- Poplony jare (wysiewane wiosną lub latem) mogą być uprawiane po zbiorach rośliny głównej, np. po wczesnych warzywach lub zbożach. Pozwalają na szybkie wzbogacenie gleby przed kolejnym sezonem.
- Poplony ozime (wysiewane jesienią) są idealne do siewu po zbiorach późnych roślin, np. ziemniaków, kukurydzy czy buraków cukrowych. Zapewniają okrywę glebie przez zimę, chroniąc ją przed erozją i wymarznięciem.
Siew powinien być wykonywany na odpowiednią głębokość, zgodnie z zaleceniami dla danego gatunku. Po wzejściu roślin, należy zapewnić im odpowiednie warunki do wzrostu. Niszczenie poplonu (przekopanie, zwałowanie, bronowanie) najlepiej wykonać, gdy rośliny są jeszcze młode i zielone, co przyspiesza ich rozkład w glebie. Zazwyczaj robi się to jesienią (dla poplonów jarych) lub wczesną wiosną (dla poplonów ozimych), przed rozpoczęciem siewu rośliny głównej.
Podsumowanie korzyści płynących ze stosowania zielonych nawozów
Stosowanie zielonych nawozów to inwestycja w długoterminową żyzność gleby. Regularne praktykowanie tego typu upraw prowadzi do znaczącej poprawy jej parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych. Oprócz dostarczania składników odżywczych i poprawy struktury, zielone nawozy przyczyniają się do zwiększenia bioróżnorodności glebowej, co jest fundamentem zdrowego ekosystemu ogrodowego czy rolniczego. Jest to metoda ekologiczna, która redukuje potrzebę stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, przynosząc korzyści zarówno środowisku, jak i portfelowi ogrodnika.
